چاپ بر روی پارچه یکی از امکانات هیجان‌آور دنیای ماست که چندین راه برای انجام آن وجود دارد؛ از انواع روش‌های چاپ بر روی پارچه می‌شود چاپ مستقیم، چاپ حرارتی، چاپ سابلیمیشن، چاپ دیجیتال و چاپ سیلک را نام برد. به هر حال نباید فراموش کرد که لازمه داشتن نتیجه‌ای قابل قبول در هر یک از این راه‌ها به خرج دادن دقت و ظرافت است.
اگر می‌خواهید طرح مورد پسندتان را روی پارچه یا تیشرت چاپ کنید لازم است برای انتخابی مناسب این روش‌ها را به طور خلاصه بشناسید؛ بنابراین ما در این یادداشت به سراغ یکی از این محبوب‌ترین روش‌های چاپ، یعنی چاپ سیلک رفته و سعی داریم پس از ارائه تاریخچه‌ای کوتاه شما را با زیر و بم آن آشنا کرده و در پایان هم مزایا و محدودیت‌های چاپ سیلک را برایتان بگوییم. پیشنهاد می‌کنیم پیش از آنکه طرح روی تیشرت بعدیتان را انتخاب کنید این یادداشت مختصر و مفید را بخوانید.
تاریخچه چاپ سیلک
این نوع چاپ اولین بار در تاریخ میان مردمان دودمان سونگ در چین به وجود آمد و رایج شد؛ البته نقش مردم جزایر فیجی را هم که از برگ درختان موز شابلون طرح‌های مختلف را درست می‌کردند و بعد با رنگ‌های گیاهی اقدام به ثبت این نقوش می‌کردند نباید دستکم بگیریم!
پس از به وجود آمدن چاپ سیلک این روش به تدریج در آسیا و به خصوص در ژاپن محبوب شد و در این راه تغییرات زیادی نیز پیدا کرد، به طوری که می‌توان گفت شکل اولیه چاپ سیلک که برای ثبت نقوش بر روی سفال و دیوارها به کار می‌رفت شباهت زیادی به آنچه ما امروزه به عنوان روشی محبوب برای چاپ می‌شناسیم نداشته است. برای چاپ سیلک در ابتدا از متریال ابریشمی استفاده می‌شد و از این رو، راه پیدا کردن این نوع چاپ به دل اروپاییان تا قرن ۱۸، یعنی زمانی که تور ابریشمی در این قاره فراوان‌تر بود طول کشید. امروزه برای انجام این چاپ از متریال مصنوعی استفاده می‌شود.
چاپ سیلک چیست؟
چاپ سیلک، که طبق نام انگلیسی‌اش به آن screen printing یا serigrapgy نیز می‌گویند، از روش‌های قدیمی و در عین حال صنعتی چاپ تصاویر است. در این نوع چاپ که به واسطه قالب‌های خاصی به نام شابلون- که معمولاً کلافی چوبی، فلزی و یا توری ابریشمی است- انجام می‌شود، رنگ (که در ادامه به طور جداگانه در مورد آن توضیح خواهیم داد) به شکل مستقیم به سطح مورد نظر برای چاپ منتقل می‌شود.
یکی از مزیت‌های استفاده از شابلون این است که شما می‌توانید رنگ را از روی آن پاک کرده و مجدداً با همان قالب اقدام به چاپ طرح خود کنید؛ البته لازم به ذکر است که جنس شابلون در ممکن کردن این فرایند تاثیرگذار است. چاپ سیلک به جز راهی برای انتقال تصویر به روی پارچه، برای چاپ بر روی متریال‌های دیگر هم به سادگی قابل استفاده است؛ از جمله مواردی که می‌شود بر روی آنها به روش شابلون و سیلک نقوشی را چاپ کرد باید به جعبه کارتن، شیشه، پوشه‌های پلاستیکی، ظروف مختلف و بسیاری از متریال‌های دیگر اشاره کرد؛ به همین دلیل است که از این روش چاپ در صنعت هم استفاده‌های فراوانی می‌شود.
انواع رنگ در چاپ سیلک
همان طور که پیش‌تر گفتیم برای چاپ سیلک شابلون را به رنگ آغشته می‌کنند و آن را بر روی سطح مورد نظر می‌زنند؛ اما یکی از نکات مهم در این روش استفاده از رنگ مناسب است. رنگ pvc، رنگ pp، رنگ روغنی و رنگ اورینت انواع معمول رنگی هستند که می‌شود از آنها برای شابلون استفاده کرد اما هر یک از آنها ویژگی‌هایی دارند که برای انتخاب مناسب باید ازشان آگاه بود.
رنگ pvc
رنگ pvc پرکاربردترین نوع رنگ در چاپ سیلک است. این نوع رنگ با سرعت بالایی خشک می‌شود و این موضوع همانقدر که به فرایند آماده‌سازی و بسته‌بندی محصول چاپ‌شده سرعت می‌بخشد دقت بیشتری را حین کار می‌طلبد؛ چراکه طی فرایند انتقال تصویر باید دائم حواسمان به شابلون و پاک کردن آن باشد که اخلالی در طرح ایجاد نشود؛ امتیاز دیگر استفاده از pvc ماندگاری بالای چاپ آن است.
رنگ روغنی
رنگ روغنی یکی دیگر از انواع رنگ‌های مورد استفاده در چاپ سیلک است. این همان رنگ روغنی است که اگر حتی کمی با نقاشی ساختمانی آشنا باشید آن را می‌شناسید و احتمالاً هم می‌دانید که به زمان نسبتاً زیادی برای خشک شدن نیاز دارد؛ اما مزیت استفاده از این رنگ در قابلیت آن برای انتقال نقوش دارای جزئیات است. این رنگ بسیار در دسترس و مقرون به صرفه است و مشکل دیر خشک شدنش را هم معمولاُ می‌شود با استفاده از تثبیت‌کننده رنگ حل کرد.
رنگ pp (پلی اتیلن)
رنگ pp یا همان پلی اتیلن زودتر از رنگ روغن خشک می‌شود و این یکی از دلایلی است که این نوع رنگ علی رغم پر استفاده بودن روی پلاستیک و قطعات صنعتی، در مجموع کاربرد کمتری دارد.
رنگ اورینت
دیگر رنگ مورد استفاده در فرایند چاپ سیلک رنگ اورینت است. کار کردن با این نوع رنگ به دلیل حالت خمیری شکل آن (به جای آبکی) مقداری سخت‌تر است و به تجربه بیشتری نیاز دارد. رنگ اورینت بر پایه آب است و حاصل کار با آن کیفیت بالای چاپ است. رنگ اورینت به دلیل اینکه به خوبی روی پارچه می‌نشیند متریال مناسبی برای چاپ بر روی لباس محسوب می‌شود.
چاپ‌های سیلک
چاپ سیلک به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که شناختشان خالی از لطف نیست. خروجی‌های این انواع مختلف با یکدیگر مقداری متفاوتند چرا که طی فرایند هر کدام، از رنگ و مواد مکمل به خصوصی استفاده می‌شود. با ما همراه باشید تا انواع چاپ‌هایی را که از روش شابلون انجام می‌شوند به شما معرفی کنیم:
چاپ پلاستیزول
به طور خلاصه استفاده از چاپ پلاستیزول برای زمانی است که ما می‌خواهیم تصویری برجسته داشته باشیم؛ همان طور که گفتیم این نوع چاپ یکی از روش‌های زیرمجموعه چاپ سیلک است و برای انجام آن نیز باید از رنگ پلاستیزول که از پودر pvc در ترکیب با ماده‌ای دیگر تشکیل می‌شود استفاده کرد. این نوع چاپ به شکلی ویژه روشی مناسب برای چاپ طرح بر روی تیشرت (و گاهی سایر پوشیدنی‌ها!) است.
در روش چاپ پلاستیزول از توری با شماره پایین استفاده می‌شود که حاصل آن پوشش رنگی بالا است. با این نوع چاپ تصویری برجسته خواهیم داشت چرا که رنگ آن پفکی و غلیظ است و این موضوع باعث برجسته شدن چاپ می‌شود.
چاپ برداشت
احیای رنگ‌زا به وسیله یک ماده احیاکننده را به اصطلاح برداشت می‌گویند. چاپ برداشت برای پارچه پراستفاده است اما شرط آن قابل برداشت شدن رنگ‌زاهای زمینه پارچه است؛ به زبانی دیگر در این نوع چاپ زمینه پارچه باید با رنگ‌هایی رنگ‌رزی شود که قابلیت برداشت را داشته باشند. توضیحات مربوط به چاپ برداشت به دلیل دخیل بودن استفاده از تعاریف شیمیایی علمی کمی پیچیده و از حوصله این متن خارج است بنابراین ما در اینجا به اشاره گذری به این نوع چاپ اکتفا می‌کنیم.
چاپ پیگمنت
مواد رنگی به دو دسته پیگمنت‌ها (یا رنگدانه‌ها) و رنگ‌ها تقسیم می‌شوند. تفاوت رنگدانه‌ها با رنگ‌ها در این است که آنها در آب حل نمی‌شوند و از این روست که فقط می‌شود سطح اجسام را با آنها رنگی کرد. رنگدانه‌ها از نظر شیمیایی خود به دو گروه آلی و معدنی تقسیم می‌شوند که از خصوصیات دسته اول می‌شود به قدرت رنگ‌آمیزی بالا، ثبات نوری متنوع (یعنی بسیاری از آنها طی زمان و با قرار گرفتن در معرض نور کم‌رنگ می‌شوند) و قیمت تولید بالا اشاره کرد؛ در مقابل پیگمنت‌های معدنی در مقابل محو شدن بسیار مقاومند و استفاده از آنها مقرون به صرفه است اما در عوض برای محیط زیست مضرند و تناژ ضعیفی دارند.
چاپ با جوهر پیگمنت یکی از ارزان‌ترین روش‌های چاپ تصاویر بر روی پارچه محسوب شده که در عین به صرفه بودن سرعت بالا و خروجی باکیفیت و واضحی نیز دارد. برای ثابت شدن این رنگ بر روی پارچه (که اغلب از جنس پنبه‌ای انتخاب می‌شود) لازم است ماده‌ای پیونددهنده به روی رنگ بریزند تا مثل چسب عمل کرده و رنگ را ثابت کند. به دلیل همین استفاده از ماده‌ای مکمل است که چاپ با جوهر پیگمنت پررنگ‌تر و زبرتر از چاپ‌های دیگر به نظر می‌رسد.
چرا چاپ سیلک انتخاب مناسبی است؟
در لابه‌لای این مطلب به نکات مثبت چاپ سیلک اشاره کردیم. همان طور که گفتیم استفاده از این روش چاپ به دلیل ممکن بودن اجرای تصویر مورد نظر بر روی طیف وسیعی از متریال‌ها آن را تبدیل به انتخابی مناسب کرده است. علاوه بر این با استفاده از رنگ و روش اجرای مناسب با چاپ به کمک شابلون می‌توان تصویر نهایی با کیفیت و حتی برجسته‌ای داشت که این نکته در به وجود آوردن آثار هنری و خلاقانه امری مثبت تلقی می‌شود. حاصل چاپ سیلک را، اگر به درستی و اصولی، با رعایت دقیق تمام مراحل مورد نیاز انجام شود، می‌توان به راحتی شست و بر کسی پوشیده نیست که این امر تا چه میزانی پر اهمیت است. در نهایت اینکه چاپ سیلک انتخابی بسیار مقرون به صرفه، علی الخصوص در سفارشات عمده محسوب می‌شود.
محدودیت‌های چاپ سیلک
استفاده از چاپ سیلک علی‌رغم داشتن لیست بلندی از نکات مثبت محدودیت‌هایی هم دارد که گاهی باعث می‌شود افراد به سراغ روش‌های دیگر چاپ بروند. اصلی‌ترین محدودیت چاپ سیلک زمان‌بر بودن آن است؛ در این روش برای چاپ طرح‌های رنگی باید برای هر رنگ یک بار محصول مورد نظر خود، مثلاً تیشرت را، به درون دستگاه فرستاد یا آن را با شابلون دستی رنگ‌آمیزی کرد. از همین جمله پیداست که تنظیم شابلون برای هر رنگ جداگانه نیز خود بخشی از این وقت‌گیر بودن محسوب می‌شود. همچنین باید اشاره کنیم که دستکم امروزه و با وجود روش‌های جایگزین، چاپ سیلک را برای طرح‌های ساده‌تر انتخاب می‌کنند که این موضوع نیز مربوط به سختی، وقت‌گیر بودن و دقت بالای مورد نیاز تنظیم شابلون است.
در این مطلب نکات ریز و درشتی را که فکر می‌کردیم برای شما در مورد چاپ سیلک جالب است گردآوری کردیم؛ نکته‌ای که در مورد این روش ناگفته باقی ماند جزئیات مربوط به انجام مراحل آن است که به دلیل ریزه‌کاری‌های زیاد، نیاز به معرفی کامل ابزارهایی مثل توری، لاک حساس‌کننده، کاغذ مخصوص چاپ، خشک‌کن، پاک‌کننده شابلون و… و به منظور مختصر و مفید باقی گذاشتن این مطلب از بیان آنها صرف نظر کردیم. امیدوارم این متن به شما کمک کرده باشد که اطلاعات مفیدی درباره چاپ سیلک به دست بیاورید. از اینکه ما را تا پایان این یادداشت همراهی کردید ممنونیم.
